NOVEX Lelylijn
Opdrachtgever
Rijk en Regio
Locatie
Noordelijk Nederland
Innovatiecluster Drachten
Katalysator voor de ontwikkeling van noordelijk Nederland
Rijk en regio hebben in december 2022 een gezamenlijke projectorganisatie ingesteld die de opdracht heeft om onderzoek te doen naar realisatie van de Lelylijn. Het onderzoek is de combinatie van een MIRT-onderzoek en het opstellen van Ontwikkelperspectief voor het NOVEX-gebied Lelylijn.
Studio Bereikbaar werkt sinds 2023 aan het NOVEX-deel. In een integraal Ontwikkelperspectief werd aan de hand van ontwerpend onderzoek onderzocht welke bijdrage de Lelylijn kan hebben als backbone voor economische structuurversterking. We zijn dit onderzoek niet bij 0 gestart. Eerder was er de Zuiderzeelijn en ook recent zijn er onderzoeken geweest waarin de Lelylijn een prominente rol vervulde. In 2020 leverden wij bijvoorbeeld het ‘Potentieonderzoek OV Noord NL-Randstad’ op. Hier lag de nadruk met name op vervoersconcepten. In dit onderzoek concludeerden wij dat een verbeterde bereikbaarheid voor Noordelijk Nederland idealiter in samenhang zou moeten worden onderzocht met een sterke ruimtelijk-economische visie op (en vanuit de dynamiek van) het gebied zelf.
In de zomer van 2023 stelden wij (in 10 weken) de verkennende houtskoolschets NOVEX Lelylijn op. Een eerste stap werd gezet van abstract en hoog-over naar concreet en plekbewust. In een bustour ‘langs de lijn’ haalden we verhalen op over (landschappelijke) kernkwaliteiten, kansen en ambities (plek). Met deze Eerste Schets van het Ontwikkelperspectief Lelylijn gaven we inspiratie voor de mogelijkheden en de reikwijdte van het project. Sinds september 2023 werkten we samen met de overheden langs de lijn aan het verdiepen en verbreden van deze eerste schets. Dit deden we aan de hand van ontwerpend onderzoek. We onderzochten de ‘hoeken van het speelveld’ door meerdere perspectieven op te stellen en door vervolgens te onderzoeken welke dilemma’s en keuzes we tegenkomen. In september 2024 presenteerden we het Ontwikkelperspectief voor de Lelylijn.
Ontwikkelperspectief NOVEX Lelylijn 2050
Iedere regio telt. De Lelylijn biedt voor noordelijk Nederland een perspectief op het mogelijk maken van nieuwe ontwikkelingen. Voor bewoners is het een perspectief op blijverschap, op het binden aan de regio, en verbonden blijven met de regio. Landelijk zorgt dat ervoor dat mensen niet wegtrekken naar de nu al drukke delen van de Randstad. Deze ambitie gaat zeker niet alleen over bereikbaarheid. De Lelylijn zou ook als vliegwiel moeten fungeren voor (sociaal-)economische structuurversterking, identiteitsversterking en nieuwe ruimtelijke kwaliteit.
De essentie van het Ontwikkelperspectief is de verdere doorontwikkeling van het Stedelijk Netwerk in noordelijk Nederland en tegelijkertijd de ontwikkeling van een vitaal en aantrekkelijk platteland. We willen ongebreidelde ruimtesprawl tegengaan, investeren in het stedelijk systeem en tegengaan dat stad en platteland verder uiteengroeien. We benutten hiervoor de tegenstelling tussen stad en land door het contrast van het mozaïek te vergroten. We zetten in op 4 pijlers.
- Pijler 1. Positionering van Groningen en Leeuwarden.
- Pijler 2. Drie zelfstandige Daily Urban Systems.
- Pijler 3. Vitale kernen en vitaal platteland.
- Pijler 4. Een goed functionerend bodem-, water-, en natuursysteem.
Ontwikkelperspectief NOVEX Lelylijn 2050
Landschap van wereldklasse
Positionering van Groningen en Leeuwarden
Grote steden zijn de motoren achter onze economie. Bedrijven, huishoudens en instellingen vestigen zich bij voorkeur in de buurt van andere bedrijven, instellingen en huishoudens zodat ze kunnen profiteren van elkaars aanwezigheid. Dit fenomeen noemen we agglomeratiekracht. Met de Lelylijn kan noordelijk Nederland profiteren van de onderwijshubs en economische powerhouses in o.a. de Metropoolregio Amsterdam (MRA), Metropoolregio Utrecht (MRU), Metropoolregio Rotterdam-Den Haag (MRDH), Regio Zwolle, België en Duitsland (Hamburg en Bremen). Het Lelylijngebied kent vier stedelijke motoren: Amsterdam, Groningen, Zwolle en Leeuwarden.
We zetten in op een snelle en comfortabele Lelylijn tussen Amsterdam en Groningen/Leeuwarden. Snel gaat in deze over een reistijdhalvering naar in totaal circa 70 minuten voor beide lijnen. Nu is dat nog ongeveer 120 minuten. Ook de verbindingen tussen Zwolle en Groningen/Leeuwarden blijven belangrijk. Groningen en Leeuwarden maken een verdere doorontwikkeling en groei door. Deze pijler past goed bij reeds gemaakte verstedelijkingskeuzes (strategie Regio Groningen-Assen), afspraken en ambities. Hierin wordt namelijk fors ingezet op meer compactheid, nabijheid, meer stedelijke verblijfskwaliteit, aandacht voor spoorzones en campussen, minder ruimte voor de auto en meer ruimte voor openbaar vervoer, fiets, lopen en verblijven. Dit in combinatie met een ‘groen groeit mee’ agenda als contramal/ tegenhanger voor de verdichting. Met de Lelylijn komt er een kans voor verdere doorontwikkeling en verdere verdichting. Meer ‘achterkanten van de stad’ te transformeren en om bouwen in hogere dichtheden mogelijk te maken
Nationaal Stedelijk Netwerk
Schaalsprong Groningen
Drie zelfstandige Daily Urban Systems
We kiezen voor een strategie waarbij regionaal economische ontwikkeling gelijk op gaat met (extra) woningbouw, dit mede om de groei van lange afstand pendel tegen te gaan. Cruciaal voor een dergelijke strategie is economische nabijheid binnen het Daily Urban System. Zodat mensen die er wonen er ook kunnen werken. Binnen het gebied van NOVEX Lelylijn onderscheiden we drie van dit soort systemen: de Metropoolregio Amsterdam, Regio Zwolle en Regio Groningen-Leeuwarden. We versterken het regionale ecosysteem maximaal door van elkaars nabijheid aan inwoners, banen en voorzieningen te profiteren en door meerwaardegericht te selecteren en te specialiseren. Zo zorgen we ervoor dat jongeren in noordelijk Nederland willen blijven. Er komen innovatieve broedplaatsen voor lokale start-ups en talent. Aan het spoor ontstaan nieuwe stedelijke innovatieclusters en campussen in Groningen, Leeuwarden, Lelystad, Emmeloord/Urk, Heerenveen en Drachten. Economische vernieuwing vindt plaats door kruisbestuiving tussen deze verschillende regionale clusters en het onderwijs. De treinverbinding tussen deze regionale clusters vormt de linking pin. Lelystad wordt een stepping stone tussen de Metropoolregio Amsterdam (MRA), Regio Zwolle en het noorden. Heerenveen vervult zo’n rol tussen de Regio Zwolle en het noorden.
Om de Daily Urban Systems goed te laten functioneren moet de Lelylijn in voldoende frequentie de verschillende stedelijke kernen binnen die systemen verbinden. Dat vraagt dus goede verbindingen tussen Heerenveen, Drachten, Leeuwarden, Groningen, Assen en Sneek (Noord-Nederland). Tussen Zwolle, Emmeloord en Lelystad (Regio Zwolle). En tussen Amsterdam, Almere en Lelystad (MRA). Plus een verbinding die de 3 Daily Urban Systems aaneen rijgt (Lelystad-Emmeloord-Heerenveen). Een sterke corridor heeft altijd meerdere ‘stepping stones’ langs de lijn. Op de A2 tussen Amsterdam en Eindhoven zijn dat bijvoorbeeld Utrecht en ‘s-Hertogenbosch. Op de A50 tussen Eindhoven en Zwolle zijn dat Nijmegen, Arnhem en Apeldoorn. Lelystad, Emmeloord, Heerenveen en Drachten vervullen die rol nu nog onvoldoende. Daarom stellen we hier meer massa en onderscheidend vermogen voor. Lelystad en Heerenveen moeten zo profiteren van de schakelstadfunctie tussen drie stedelijke regio’s. Drachten gaat haar rol vervullen als meest centraal gelegen stad in de regio Noord-Nederland. Emmeloord als centrumstad van Noordoostpolder en Urk.
Netwerk Noordelijk Nederland
Mogelijke ontwikkeling Heerenveen
Mogelijke ontwikkeling Heerenveen
Mogelijke ontwikkeling Emmeloord
Mogelijke ontwikkeling Drachten
Vitale kernen en vitaal platteland
In de kernen op het platteland zijn Mienskip en Noaberschap centrale kernwaarden. Mensen kennen elkaar, voelen zich onderling verbonden en zijn trots op de hechte sociale banden, de buurt, de wijk, de cultuur, de taal en het landschap. Samen dragen ze zorg voor hun nabije omgeving. Kleinschaligheid is de norm. Daarom zetten we hier in op leefbaarheid en kwalitatieve ontwikkelingen naar lokale ondergrond, aard, schaal, opgave en identiteit. En met onderscheidende specialisatie op kwaliteiten zoals ‘genieten op het water’, wandel- en fietskwaliteit en streekproducten. Voor vitale kernen en vitaal platteland is een zekere mate van basis-bereikbaarheid nodig. De huidige en toekomstige spoorlijnen in noordelijk Nederland vormen samen de ruggengraat van het (openbaar) vervoersysteem. De (toekomstige) stationslocaties vormen een belangrijk knooppunt waar alle vervoersmodaliteiten samen komen (denk o.a. aan (deel)auto, (deel)fiets, HOV, bus en flexvervoer). Hier wordt de verbinding gelegd met het platteland en met lokaal gewortelde wereldspelers.
Deze pijler vraagt om een dekkend ov-systeem. Dat gaat in aanvulling op de Lelylijn over een complementair systeem van hubs voor de station/stad-regio overstap, met overstappunten voor collectief vervoer (HOV, flex- en doelgroepenvervoer, kleinschalig OV), (deel-)auto en fiets (doorfietsroutes en deelfietsen). De minimale ambitie is het intact houden van de huidige bereikbaarheidskwaliteit.
Vitale kernen en vitaal platteland
Overstaphub in Groningen
30 minuten gemeenschap
Een goed functionerend bodem-, water-, en natuursysteem
Door water en bodem sturend te laten zijn bereiden we ons voor op een ander en grilliger klimaat in de toekomst. Zo kunnen we leven, wonen en werken in een veilige omgeving, met een gezonde bodem en voldoende en schoon water. We hanteren de uitgangspunten zoals geformuleerd in de ‘Water en Bodem sturend brief’. We bouwen voort op het cultuurlandschap en werken aan een toegankelijk landschap van wereldklasse. Daarin worden het UNESCO werelderfgoed Schokland en de Nationale Wederopbouwgebieden Noordoostpolder en Haskerveenpolder gekoesterd. We dragen zorg voor het zicht op het landschap vanuit de trein. En op het zicht vanuit het landschap op de Lelylijn. Met name op de kruising van infrastructurele en landschappelijke lijnen ligt een ontwerpopgave die om zorgvuldigheid vraagt.
Water en bodem nu en in de toekomst sturend laten zijn vraagt om een transitie waarbij we het vergroenen en verblauwen beschouwen als een ontwikkeldoel op zichzelf. Dat gaat onder andere over het herstel van cruciale schakels in het grondwater- en oppervlaktesysteem. Binnen dat systeem moet de Lelylijn zorgvuldig worden ingepast. Cruciale systeemvraagstukken liggen er voor het Leekstermeergebied, Van Oordt’s Mersken en Heerenveen. Deze integrale vraagstukken liggen overigens ook al op tafel in het geval er geen Lelylijn komt.
Bodem-, water-, en natuursysteem
Ruimte voor groen en blauw in de buurt
Nieuwe verbindingen
Meer lezen
In de zomer van 2023 leverden we de eerste Houtskoolschets voor de Lelylijn op. In maart 2024 werden de denkrichtingen gepubliceerd voor het gesprek over de toekomst van Noordelijk Nederland. Dit resulteerde in september 2024 in het Ontwikkelperspectief NOVEX Lelylijn 2050.