NOVEX Lelylijn
Opdrachtgever
Rijk en Regio
Locatie
Noordelijk Nederland
Innovatiecluster Drachten
Katalysator voor de ontwikkeling van noordelijk Nederland
Rijk en regio hebben in december 2022 een gezamenlijke projectorganisatie ingesteld die de opdracht heeft om onderzoek te doen naar realisatie van de Lelylijn. Het onderzoek is de combinatie van een MIRT-onderzoek en het opstellen van Ontwikkelperspectief voor het NOVEX-gebied Lelylijn.
Studio Bereikbaar werkt sinds 2023 aan het NOVEX-deel. In een integraal Ontwikkelperspectief wordt aan de hand van ontwerpend onderzoek onderzocht welke bijdrage de Lelylijn kan hebben als backbone voor economische structuurversterking. We zijn dit onderzoek niet bij 0 gestart. Eerder was er de Zuiderzeelijn en ook recent zijn er onderzoeken geweest waarin de Lelylijn een prominente rol vervulde. In 2020 leverden wij het ‘Potentieonderzoek OV Noord NL-Randstad’ op. Hier lag de nadruk met name op vervoersconcepten. Er werd in dit onderzoek geconcludeerd dat een verbeterde bereikbaarheid voor Noordelijk Nederland idealiter in samenhang zou moeten worden onderzocht met een sterke ruimtelijk-economische visie op (en vanuit de dynamiek van) het gebied zelf.
In de zomer van 2023 stelden wij (in 10 weken) de verkennende houtskoolschets NOVEX Lelylijn op. Een eerste stap werd gezet van abstract en hoog-over naar concreet en plekbewust. In een bustour ‘langs de lijn’ haalden we verhalen op over (landschappelijke) kernkwaliteiten, kansen en ambities (plek). Met deze Eerste Schets van het Ontwikkelperspectief Lelylijn gaven we inspiratie voor de mogelijkheden en de reikwijdte van het project. Sinds september 2023 werken we samen met de overheden langs de lijn aan het verdiepen en verbreden van deze eerste schets. Dit doen we aan de hand van ontwerpend onderzoek. We onderzoeken de ‘hoeken van het speelveld’ door meerdere perspectieven op te stellen en door vervolgens te onderzoeken welke dilemma’s en keuzes we tegenkomen. Het doel is om in de zomer van 2024 een Ontwikkelperspectief voor de Lelylijn te presenteren.
4 schaalniveaus verbinden
De Lelylijn is veel meer dan een snelle verbinding tussen Groningen/Leeuwarden en de Randstad. De Lelylijn is de verbinding van Groningse, Friese en Flevolandse steden en dorpen met het nationale treinsysteem. Het is de kwalitatieve verbinder van mensen, banen, zorgcentra, innovatieclusters, toeristische hotspots, onderwijs-en kennisinstellingen. De Lelylijn is een vliegwiel voor het behouden van talentvolle jongeren en zorgt ervoor dat bedrijven zich door kunnen ontwikkelen en in het Noorden willen blijven. De Lelylijn is een katalysator voor sociale, economische en ruimtelijke ontwikkelingen en voor transities in het landelijk gebied. Om deze potentie van de nieuwe verbinding voor Noordelijk Nederland in de volle breedte te benutten moet de Lelylijn op 4 schaalniveaus een cruciale rol vervullen:
- Verbinden van (stedelijke) regio’s;
- Verbinden van de stedelijke knopen in Noordelijk Nederland;
- Verbinden van het ommeland met de knopen;
- Verbinden van water, landschaps-en natuursystemen.
Verbinden van (Stedelijke) regio’s
Met een Lelylijn kan noordelijk Nederland profiteren van de onderwijshubs en economische powerhouses in o.a. de Metropoolregio Amsterdam, Utrecht, Regio Zwolle en Duitsland (via de Wunderline). En vice versa. Ambitie is bovendien om met de Lelylijn tot een internationale verbinding te komen richting Scandinavië. De reistijd Leeuwarden naar Amsterdam- Zuid gaat terug van twee uur naar ongeveer een uur en een kwartier. Voor Groningen is dat een kwartier langer en voor Heerenveen wordt het een uur. De noordelijke steden krijgen daardoor een positie in het Nationaal Stedelijk Netwerk vergelijkbaar met die van Zwolle, Apeldoorn/ Deventer of Arnhem/Nijmegen. Sterke regio’s kunnen niet zonder sterke steden. Groningen en Leeuwarden hebben als 6e en 20e stad van het land al veel te bieden. Verbeterde bereikbaarheid vormt een extra stimulans bij de voorliggende schaal- en kwaliteitssprong die beide steden doormaken. Lelystad wordt nog meer dan nu de schakelstad tussen MRA en het Noorden.
Nationaal Stedelijk Netwerk
Schaalsprong Groningen
Verbinden van de stedelijke knopen in noordelijk Nederland
Met een Lelylijn kunnen de stedelijke clusters van Noordelijk Nederland elkaars onderlinge potentie, diversiteit en kracht beter benutten. Een Lelylijn verbindt banenclusters, inwoners, innovatiekracht, zorg, onderwijs- en kennisinstellingen. Volgens het knoop-plaats model combineert een succesvol knooppunt sterke netwerkwaarde met dito plaatswaarde. Ontwikkeling van meer plaatswaarde staat in Lelystad, Urk/Emmeloord, Heerenveen en Drachten gelijk aan een forse herstructurerings- en nieuwbouwopgave. Nu kennen de kernen immers weinig tot geen plekken waar ruimte is voor economische interactie en ontmoeting in een hoogwaardige buitenruimte. Nieuwe stedelijke stationsomgevingen bieden voor de Noordelijke Regio de kans om voort te borduren op bestaande kwaliteiten. Ook liggen er kansen om unieke woonmilieus te creëren die er nu nog niet zijn. Denk bijvoorbeeld aan wonen in een royaal stationsappartement, gecombineerd met thuiswerken, twee keer per week met de snelle verbinding naar Groningen, Leeuwarden of Amsterdam, en in het weekend op de boot op de Friese meren of het Wad.
Netwerk Noordelijk Nederland
Emmeloord-Urk
Mogelijke ontwikkeling Heerenveen
Mogelijke ontwikkeling Drachten
Verbinden van het ommeland met de knopen
De Lelylijn vormt de poort naar het platteland en de kernen in het ommeland. Hier ligt de kans om inwoners, banen en innovatieve parels te ontsluiten, basisbereikbaarheid te garanderen en vervoersarmoede tegen te gaan. Bijzonder is de situering van grote bedrijven en innovatieparels in relatief kleine kernen. Aanhaking op de Lelylijn gaat via nieuwe stations met een complementair netwerk van sprinterstations, overstaphubs, bussen en (snelle)fietsroutes. Hoe dat ‘onderliggende netwerk’ nu al werkt is te zien in Groningen (Q-link), Leeuwarden (overstaphubs) en Emmeloord (OV-poort van de Noordoostpolder). Nieuwe connectiviteit kan er samen met een specialisatie op kwaliteiten als ‘genieten op het water’ en ‘agrotoerisme’ voor zorgen dat de belangstelling voor dorp en land toeneemt en dat er meer middelen beschikbaar komen voor programmering, onderhoud, verduurzaming, vernieuwing en kwaliteitsverbetering.
Bereikbaarheid van het ommeland
30 minuten gemeenschap
Verbinden van water, landschaps- en natuursystemen
Een zorgvuldige, contextbewuste inpassing van tracé en kunstwerken is belangrijk. De Lelylijn kan een katalysator zijn voor behoud en versterking van lange lijnen, cultuurhistorie, natuur en landschap. De komst van de Lelylijn veroorzaakt altijd een nieuwe lange doorsnijding van het landschap, daarom is het noodzakelijk om heel zorgvuldig om te gaan met de inpassing van deze lijn. Hierbij moeten we ook kijken naar de kwaliteiten en samenhang van het omliggend landschap om met minimale impact en op sommige plekken zelfs landschapsversterkend ingepast te worden in de omgeving. Inpassing van de Lelylijn vormt een secure ontwerpopgave. Drie aandachtspunten zijn cruciaal: (1) Het zo compact mogelijk vormgeven van de totale infrastructurele bundel; (2) Beperken / slechten van (visuele en fysieke) barrières: behoud van contact tussen beide zijden van het landschap; (3) Geen krappe maatvoering maar ruim baan geven aan het landschap.
Natuurnetwerk
Landschap van wereldklasse
Meer lezen
In de zomer van 2023 leverden we de eerste Houtskoolschets voor de Lelylijn op. Sinds september 2023 werken we aan het vervolgonderzoek voor de NOVEX Lelylijn. Het doel is om in de zomer van 2024 een Ontwikkelperspectief voor de Lelylijn te presenteren.