Dashboard Verstedelijking

Het aantal huishoudens in met name de stedelijke regio’s blijft voorlopig groeien. Verschillende prognoses voorspellen een bouwopgave van ca. 1 miljoen woningen voor de periode tot 2040. In de komende jaren is de bouw van circa 50.000 woningen per jaar nodig, maar de huidige productie loopt daar behoorlijk op achter. In opdracht van het College van Rijksadviseurs werken we aan de doorontwikkeling van het Dashboard Verstedelijking. Doel van het Dashboard Verstedelijking is om betere keuzes te maken op het snijvlak van (stedelijke) ontwikkeling en mobiliteit. Het Dashboard verstedelijking is een open platform gericht op een voortdurende doorontwikkeling. Deze tool geeft inzicht in de (in)directe effecten van verstedelijking. Op welke plekken genereert het bouwen van nieuwe woningen de meeste maatschappelijke meerwaarde? (denk hierbij o.a. aan: economische vitaliteit, mobiliteitsgedrag, energietransitie en leefbaarheid van bestaand gebied).

Het Dashboard rekent met gridcellen van 500 x 500 meter. Van elk van deze cellen is bekend wat het huidige aantal inwoners, woningen en banen is. Daar worden vervolgens nieuwe inwoners (in de vorm van woningen) en banen aan toegevoegd. We gebruiken het Dashboard Verstedelijking in projecten graag in een proces van ‘reverse engineering’ om vanuit de opgaven te achterhalen welk ruimtelijk programma daaraan bijdraagt. Die kennis kan gebruikt worden om voor deelgebieden te berekenen welke ‘stedelijke massa’ toegevoegd zou moeten worden om het ruimtelijk- en mobiliteitssysteem gericht te beïnvloeden.

In het Dashboard wordt gerekend met daadwerkelijk gemeten data. Mobiliteitseffecten worden bepaald door naar de stedelijkheidsklasse van een plek te kijken (nabijheid van inwoners en banen binnen 2,5km) en naar het (huidige) gemiddelde mobiliteitsgedrag van inwoners uit deze stedelijkheidszones. Zie ook het project Mobiliteit&Stad op deze website (link). Er wordt gerekend met data van: CBS (Onderzoek Verplaatsingen in Nederland en Bestand Bodemgebruik), LISA (aantal FTE), PTAL, OpenOV en Leefbaarometer. We vertellen het verhaal achter het effect. Wij nemen geen genoegen met ‘het model zegt dat…’ maar zoeken door tot we inhoudelijk, causaal en waar nodig genuanceerd kunnen uitleggen aan de beslissers waarom een effect is wat het is.

Het Dashboard geef inzicht in de volgende onderwerpen:

• Nabijheid van inwoners en banen (stedelijkheid). Ruimtelijke nabijheid is een goede voorwaarde voor samenwerking, kennisdeling, ontmoeting en innovatie. Concurrentiekracht wordt in de mondiale economie bepaald door de omvang, breedte en diepte van het palet van specialisaties in de werkgelegenheid en beroepsbevolking. Een krachtige agglomeratie hoeft echter niet uit één grote stad te bestaan. Agglomeratievoordelen kunnen georganiseerd worden door activiteiten dicht op elkaar te zetten, maar ook door activiteiten goed met elkaar in verband te brengen en van elkaar te laten profiteren. Hoe groter het gebied dat functioneert als één stedelijk systeem, de agglomeratie, hoe groter de welvaart. Het Dashboard categoriseert nabijheid in zes stedelijkheidsklasses: Hoogstedelijk (>12.500 inwoners + banen per km2), Stedelijk (6.000-12.500), Suburbaan (4.000-6000), Laag suburbaan (2.000-4.000), Dorps (1.000-2.000) en Landelijk (<1.000 inwoners + banen per km2).
• Nabijheid van werkgelegenheid. Het vergroten van agglomeratiekracht betekent het vergroten van het aantal mensen (inwoners, bedrijven, voorzieningen) dat elkaar snel en gemakkelijk kan bereiken binnen acceptabele afstand. In stedelijke agglomeraties hebben vragers en aanbieders van arbeid meer keuze, is er betere marktwerking en is er ruimte voor specialisatie. Bij ontslagen kunnen werknemers sneller bij andere werkgevers aan de slag. En omdat werknemers makkelijker van werkgever kunnen wisselen, worden ook eerder kennis en vaardigheden uitgewisseld tussen bedrijven en sectoren. Deze ‘crossovers’ stimuleren innovatie. Het Dashboard drukt de nabijheid van werkgelegenheid aan in het gemiddelde aantal banen binnen 10 kilometer.
• Nabijheid bestaande voorzieningen. Het bouwen van nieuwe woningen nabij bestaande voorzieningen kan het draagvlak voor deze voorzieningen vergroten. Op basis van het CBS Bestand Bodemgebruik berekent het Dashboard hoeveel hectare aan voorzieningen (detailhandel, horeca, openbare gebouwen en sociaal-cultureel) binnen een straal van 750 meter van een woning ligt. Andersom geredeneerd laat het Dashboard ook zien op welke plekken minder voorzieningen aanwezig zijn dan je op basis van het aantal woningen zou verwachten.
• Nabijheid van openbaar vervoer. Door nieuwe woningen en banen dichtbij bestaand openbaar vervoer te realiseren worden eerdere investeringen in het openbaar vervoer beter benut. Het Dashboard toont aan in hoeverre woningen goed per OV bereikbaar zijn. Hiervoor zijn twee methoden gebruikt: PTAL (Public Transport Accessibility Level) en Open OV. Op basis van de kwaliteit (frequentie en snelheid) van de OV-bediening en de afstand tot trein-, metro-, tram-, en busstations wordt een bereikbaarheidsscore bepaald.
• Generatie van mobiliteitstrips en reizigerskilometers. Langjarige analyse van het CBS-OViN (Onderzoek Verplaatsingen in Nederland) laat zien dat de mate van nabijheid (van inwoners en banen) correleert met het verplaatsingsgedrag van de inwoners in deze gebieden. Bijvoorbeeld: Inwoners in (hoog)stedelijke gebieden kiezen vaker voor de fiets, lopen of het OV. In suburbane milieus is het aandeel autotrips fors groter. Het Dashboard berekend (op basis van zes stedelijkheidsklasses) per modaliteit de generatie van trips en reizigerskilometers. Dit geeft inzicht in de druk die zal ontstaan op het mobiliteitsnetwerk. Ook kan er een kengetal aan de reizigerskilometers worden gekoppeld om de totale CO2-uitstoot en energievraag te berekenen.

• Woningdichtheden. Het aantal woningen per hectare geeft een indicatie van de verschillende stedelijke milieus en gebouwtypologieën. We onderscheiden in het Dashboard zes verschillende dichtheden: Hoogstedelijk (>65 wo/ha), Stedelijk (50-65 wo/ha), Semistedelijk (35-50 wo/ha), Suburbaan (20-35 wo/ha), Dorps (5-20 wo/ha) en Landelijk (0-5 wo/ha).
• Nabijheid en verlies van groen. Nieuwe te bouwen woningen en bedrijven concurreren in ruimtegebruik met gronden voor recreatie, groen, energie, water en infrastructuur. Op basis van het CBS Bestand Bodemgebruik maakt het Dashboard onderscheid in drie type gebieden: greyfields (terrein voor woningen en voorzieningen), brownfields (werk- en nutsgebieden, begraafplaatsen en verhard terrein) en greenfields (agrarisch land, bos & natuur, parken, recreatie en sportvelden & volkstuinen). Bouwen op greenfields gaat ten koste van groen. Het Dashboard berekent hoeveel hectare groen er binnen 750 meter van een woning aanwezig is en hoeveel groen er verloren gaat.
• Meekoppelkans energietransitie bestaande huishoudens. Nederland staat voor een verduurzamingsopgave in de bestaande woningvoorraad. Bestaande woningen in de buurt van de nieuwbouw kunnen meeliften op gedeelde investeringen om (zelf) energiezuinig te worden en van hernieuwbare energie te worden voorzien: zogenaamde meekoppelvoordelen. Het Dashboard berekent hoeveel bestaande woningen binnen een straal van maximaal 800 meter gelegen zijn van nieuw geprojecteerde woningen, waarbij elke nieuwe woning maximaal aan 4 bestaande woningen gekoppeld kan worden. Het laat de potentie zien voor hoeveel bestaande woningen kunnen meeprofiteren van bijvoorbeeld ‘inkoopvoordeel’ of van de aansluiting op een nieuw collectief systeem.
• Meekoppelkans kwetsbare wijken. Door in of nabij kwetsbare wijken nieuwbouw te realiseren bied je inwoners van kwetsbare buurten de kans een wooncarrière in de omgeving te maken. Zo wordt voorkomen dat deze kwetsbare wijken hun kansrijke inwoners verliezen en er nieuwe probleemwijken ontstaan. Nieuwe woningen kunnen daarnaast bijdragen aan het versterken van de verblijfskwaliteit en de ruimtelijke structuur. Het Dashbord laat zien hoeveel bestaande woningen (in een ‘kwetsbare’ wijk) binnen een straal van maximaal 800 meter gelegen zijn van nieuw geprojecteerde woningen, waarbij elke nieuwe woning maximaal aan 4 bestaande woningen gekoppeld kan worden. Een wijk wordt gezien als kwetsbaar wanneer het een (onvoldoende) Leefbarometerscore heeft van 5 of lager.

Zie ook de publicatie “Enorm veel keuze & ongelofelijk nabij” https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/adviezen-publicaties/publicatie/2019/10/16/enorm-veel-keuze–ongelofelijk-nabij